Çocuk yetiştirmede disiplin, çocukların kendi kendilerini doğru bir şekilde denetleyebilmesini sağlaması açısından büyük önem taşıyor.
Disiplin çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal gelişiminde yol haritası olma özelliği taşıyor. Aynı zamanda çocuklara istenen doğru davranış biçimlerinin kazandırılmasını amaçlayan bir yetiştirme anlayışı olmasıyla da dikkat çekiyor.
Kararlı olun
Özellikle kurallarınızı uygularken kararlı ve tutarlı olun. Böylelikle çocuğunuz bu kuralların ne kadar gerekli ve kesin olduğunu anlayacaktır.
Ortak hareket edin
Disiplinli bir çocuk yetiştirmek istiyorsanız, anne baba olarak ortak hareket etmelisiniz. Örneğin; dışarı çıkmak isteyen bir çocuk annesinden izin aldığında hayır cevabını alıyorsa, babasına da sorduğunda bu cevap değişmemelidir. Çocuğunuz sizden bir şey istediğinde; “bu konuyu babanla konuşalım, daha sonra karar verelim” gibi cümleler kurmanız, ortak karar aldığınızın sinyallerini verir.
Örnek olun
Çocuğunuzun davranışları sizi gözlemleyip taklit ederek oluşur. Bu nedenle davranışlarınızla çocuğunuza örnek olmalısınız. Örneğin; çocuğunuzun uzlaşmacı bir tutum izlemesini istiyorsanız ve siz sorunlarınızı şiddet kullanarak çözüyorsanız, verilen mesaj; bağırarak sorunlarını çözmelisin olur.
Farklı Yaş Gruplarına Yönelik Disiplin Uygulamaları
0 – 12 Ay Arası
Bebekler uyumak, beslenmek, başkalarıyla etkileşim kurmak, oynamak gibi konular için bir programa ihtiyaç duyarlar. Düzenli bir bebek bakım programı özerklik fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olur, güvenlik ve öngörülebilirlik duygusu sağlar.
1 – 2 Yaş Arası
Yürümeye yeni başlayan çocukların fiziksel dünyayı kontrol etmeyi ve kendi isteklerini başkalarına karşı kullanma kapasitelerini tecrübe etmeleri doğal ve gereklidir. Ebeveynlerin bu yaşlardaki çocuklarına karşı toleranslı olmaları önerilir. Bebeğin güvenliğini sağlamak, saldırgan veya yıkıcı davranmasını önlemek için disiplin müdahaleleri gerekebilir. Yapmak istediği uygunsuz bir şey için “Hayır!” demek ve çocuğu alternatif bir aktiviteye yönlendirmek genellikle işe yarar. Bu sırada ebeveyn, davranışın tekrarlanmamasını sağlamak ve bunu kontrol etmek, aynı zamanda bebeğin yanlış bir şey yaptığı halde hala sevildiğinden emin olmasını sağlamak için onun yanında kalmalıdır.
Bu yaşlardaki bebeklerde terk edilme korkusu olduğundan, anne veya babalarından uzun süre uzakta kalmamaları gerekir. Bununla birlikte, ebeveynler bazen çocuğa çok sinirlendikleri için bir süre uzak durma yoluna gidebilirler.
Küçük çocuklar sözlü yasakları kavrayacak kadar anlayışlı ve olgun değildirler. Bu yüzden, sadece sözle uyarmakla yetinmemek gerekir. Davranışlar daha etkili olacaktır. Örneğin çocuğunuz mutfak zemininde kırılabilir bir objeyle oynamak istiyorsa objeyi ortadan kaldırmalı, onu oradan çıkarmalı ve örneğin başka bir odada topla oynamaya yönlendirmelisiniz. Ve bu sırada yanında kalmalısınız.
2 – 3 Yaş Arası
Kendini kanıtlama, ustalık ve bağımsızlık mücadelesi devam etmektedir. Çocuk, bu tür mücadeleleri esnasında sınırlandığı zaman hüsrana uğrayıp öfke patlamaları geçirebilir. Bu durum her zaman gerçekten öfkeli olduğunu veya bilinçli olarak meydan okuduğunu göstermez.
Çocuğa bir çocuk bakıcısı tarafından bakım veriliyorsa, bakıcı, bu gibi tepkilerin anlamını idrak edebilecek, empati yapabilecek biri olmalıdır. Çocuğu denetlemeye devam etmeli, rutinler ve sınırlar belirlemeli ve çocuğun yetenekleri hakkında gerçekçi beklentilere sahip olmalıdır.
Öfke nöbeti geçiren bir çocuk kontrolünü yeniden kazandığında ebeveynlerin bazı basit sözel açıklamalar yapmaları gerekir. Çocuk mümkünse öfke krizi geçirdiği ortamdan uzaklaştırılıp farklı bir yerde, başka bir aktiviteye yönlendirilmelidir.
Etkili disiplin için sözlü etkileşimin yeterli olmaması kuralı 2 – 3 yaşlarındaki bebekler için de geçerlidir. Çocuklar bu dönemde de davranışlarını sadece sözlü yasaklara ve yönlendirmelere göre düzenleyemezler.
Bir örnek vermek gerekirse; yürümeye başlamış olan bu yaşlardaki çocuğunuzun halka açık bir yerde bir öfke patlaması geçirdiğini varsayalım. Çocuğu oradan uzaklaştırmalı ve kontrolünü tekrar kazanana kadar yavaşça tutmalısınız. Sakinleştiği zaman kısa ve öz bir talimat verin, mümkünse bir örnek gösterin ve tepkilerini gözleyin.
Okul Öncesi Dönem – Anaokulu Dönemi (3 – 5 Yaş)
3 ila 5 yaşları arasındaki birçok çocuk gerçekliği ve kısıtlamaları kabul edebilir ve başkalarının onaylayacağı şekilde davranabilir. Ayrıca, acil ihtiyaçlarını karşılamak için güveni vardır. Ancak, henüz birçok kuralı içselleştirememiştir, kolayca kandırılabilir ve yargıları her zaman sağlam değildir. Kendi davranışlarını geliştirebilmesi için daha iyi davranış modelleri görmesi gerekir. Tutarlılık, sadece çocuğa birincil olarak bakım veren kişinin değil, çocukla ilgilenen diğer yetişkinlerin de sahip olması gereken bir özelliktir.
Sözel ifadelere karşı artık daha duyarlıdır, yine de, yönergeleri yerine getirdiğinden ve güvenliğinden emin olmak için kontrol edilmesi gerekir. Yanlış bir davranışının hemen ardından doğru bir şeye yönlendirmek veya küçük bir sonuç almasını sağlamak genellikle etkili olur. Kontrolünü kaybettiği zaman düşünmesi için kısa bir zaman vermek ve kışkırtmalarına kapılmamak işe yarayabilir. Onaylamak ve övmek, iyi davranışları teşvik etmenin en iyi yollarıdır.
6 – 12 Yaş
Çocuğun artan bağımsızlık eğilimi çatışmalara yol açabilir. Okul çağı çocukları özerk davranmaya, kendi etkinliklerini ve arkadaşlarını seçmeye eğilimlidirler. Ebeveynler bu yaştaki çocuklarını denetlemeye devam etmeli, iyi örnek olmalı, kuralları tutarlı bir şekilde uygulamalı ve bir yandan da çocuğun giderek özerkleşmesine izin vermelidirler. Önemli kararlar anne – baba tarafından alınmalıdır, çünkü akıl çağındaki çocuklar her zaman doğru bir şekilde akıl yürütemez ve doğru yargılarda bulunamazlar.
Övgü ve onaylama, aşırı olmamak kaydıyla, çocuğun iyi davranışlarını ve büyüyüp daha olgun bir insana dönüşmesini teşvik etmek için kullanılmalıdır. Çocuğun iyi alışkanlıklarını teşvik etmek önemlidir. Örneğin, iyi bir okuyucu olan çocuğunuza sıklıkla yeni kitaplar almalısınız.
Bu yaştaki çocukları disipline etmek için ayrıcalıklarını bir süre için geri alma veya yaptıkları şeyin sonuçlarını tatmalarına izin verme yöntemleri kullanılabilir.
Ergenler (13 – 18 Yaş)
Ergenlik çağında çocukları olan ailelerde yaşanan çatışmalar çoğu zaman ergenlerin kendi yaş gruplarındaki kişilerden oluşan gruplara giderek daha çok bağlanmaları, aile değerlerine ve kurallarına meydan okumaları ve kendilerini ebeveynlerinden uzaklaştırmaları sebebiyle ortaya çıkar. Zorlayıcı tutumlarına ve bağımsızlık eğilimlerine rağmen, birçok ergen ebeveynlerinin onayına ve rehberliğine ihtiyaç duyar.
Ebeveynler ergen çocuklarının temel kurallara uyduğundan emin olmalıdırlar. Bu dönemdeki çocukların, olası kötü bir şeyi öngörebilmek için dikkatle gözlenmeleri gerekir. Vurmak, verilebilecek en uygunsuz cezadır. İşe yaramadığı gibi, daha kötü şeylere de sebep olabilir.
Ergenlik çağında bir çocuğunuz varsa onun hassas bir dönemde olduğunu kabul etmeli ve küçümseyici, aşağılayıcı davranışlardan kaçınmalısınız. Bu çağdaki çocuğunuz yapmaması gereken bir şeyi yaptığı zaman onun adaletli bir bedel ödemesini sağlayın. Örneğin, bir süre için evdeki bir işin sorumluluğunu üstlenerek veya bir yerde çalışarak verdiği bir zararın bir kısmını karşılayabilir.
