Bebeklerde dil gelişimi ve konuşma süreci anne babalar tarafından merak edilen konular arasındadır. “İlk hangi sözcüğü söyleyecek, söylediklerimizi ne zaman anlamaya başlayacak?” gibi pek çok soru ebeveynlerin sohbet konuları arasındadır. Bebekler aslında anne karnında iletişimin ilk adımlarını atabilirler. Anne karnındayken sesleri duyabilirler. Doğumdan itibaren kendi anne ve babasının sesini tanıyabilirler. Sesleri tanımak, tanımlamak, taklit etmek, ilk sözcük ve konuşmaya doğru giden yolda zamanla adımlar atarlar.
Bebeklerde dil gelişimi için ilk adımlar nasıl başlar?
Yaşamın ilk 3 yılı, beynin en hızlı geliştiği, konuşma ve dil becerilerinin kazanılması için en kritik dönemdir. Bu beceriler, sesler, görüntüler, değişik ortamlar ve başkalarının konuşma ve seslerine sürekli maruz kalma ile zengin uyaranların sunulması ile en iyi şekilde gelişir. Anne ve babaların erken dönemdeki en büyük desteği, çocuklarına ayırdıkları zaman, dikkat ve çocuklarıyla oyunsu bir etkileşim kurmasıdır. Bu özel çaba ile ebeveynler bebeklerinin ilk ve belki de en önemli öğretmenleridirler.
Bir bebek ilk iletişimini ağlayarak kurar. İlk üç haftada çıkan sesler amaçsız, farklılaşmamış ve anlamsızdır. İkinci üç haftadan itibaren ağlamalar farklılaşır. Ağlayarak karnının acıktığını, altının kirlendiğini, canının sıkıldığını, gazının olduğunu veya bebeğin farklı bir rahatsızlığı olduğu ayırt edilmeye başlanır. Yenidoğanlar, anne ve babalarının sesi gibi çevrelerindeki önemli sesleri tanımaya başlarlar. Bebeğin ağlaması anne ve babalar için zorlayıcı olsa da bu dönemde henüz erişkinlerin dikkatini çekmek için ağlamayı kullanmamaktadır. Üç aya dek çıkartılan bebek sesleri evrenseldir, karşılıklı gülme ve ses çıkartmaya başlarlar. Bebekler büyüdükçe kendi dillerindeki kelimeleri oluşturan konuşma seslerini ayırmaya başlarlar. 6 aylıkken çoğu bebek ana dillerinin temel seslerini tanır. Çocukların konuşma ve dil becerilerinin gelişimi farklılık gösterir. Ancak, dil becerilerinde ustalaşmak için doğal bir ilerleme veya zaman çizelgesi izlerler.
Bebekler nasıl iletişim kurar?
Bebekler anne karnında bile boğuk sesleri duyabilir, annenin sesini öğrenebilirler Onların gelişiminin ilk aşaması kendilerine bakan kişilerle duygusal bağ kurma yollarına odaklanır. Onlarla göz teması kurmak, onlara gülümsemek, şarkılar söylemek, kucağa almak onlarla iletişimin ilk yönleridir. İlk zamanlar ağlayarak ebeveynlerle iletişim kurarlar. Büyüdükçe gülümsemek, mırıldanmak gibi pek çok iletişim yolları geliştirirler. Bebekler iki aylıktan itibaren mırıldanmaya ve konuşmanın yapı taşlarını oluşturan sesleri çıkarmaya başlarlar. Çıkarttığı seslerden mutlu olur, ses oyunları oynarlar. Rastgele çıkartılan ilk sesler ‘’a, u, o’’ ünlü sesleridir. Daha sonra bu sesler uzatılır ve sonuna ‘’h’’ eklenerek ‘ah, uh’’ gibi sesler üretirler. Zamanla yumuşak damak ve gırtlak sesleri olan ‘’s, k, g’’seslerini çıkartmaya başlarlar. Agulama denilen bu dönemi tekrarlayan heceleme dönemi izler. “Ma Ma”, “Da Da”, “Ba Ba” gibi sesler yaşamın ilk yılında ortalama olarak 7-10 ay arasında sıkça duyulmaktadır. Bebekler büyüdükçe ellerini çırpmayı, güle güle anlamında ellerini sağlamayı da iletişim adına öğrenirler. Duydukları sesleri taklit ederler, öksürmeyi kopyalayabilirler, gülerler, ciyaklarlar. Anne ve babalar bebeklerinin dil gelişimi için her gün onlarla günlük basit rutinleri yaparken dahi konuşmalı, onların seslerine ses ve mimikleriyle karşılık vermelidirler. Altıncı aydan itibaren bebeklere resimli çocuk kitaplarının kısa süreli ve tekrar tekrar okunmasının bebeklerin dil gelişimini desteklediği kanıtlanmıştır. Ortamda müziğin olması, ninni söylenmesi ve çocuk şarkılarının öğretilmesi dil gelişimini keyifli kılan önerilerdendir.
Bebeklerde dil gelişimi evreleri nelerdir?
Dil gelişiminde alıcı ve ifade edici dil ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Alıcı dil bebeklerin çevresindeki kişilerin konuşmaların anlama becerisidir. Burada bir sorun olduğu şüphesi var ise mutlaka işitme değerlendirilmelidir. İfade edici dil ise çocuğun kendisini anlatabilme becerisidir. Bu becerinin gelişmesinde nefes alma, ses çıkarma, dil, kaslar gibi pek çok sistem etkilidir. Ekran kullanımının ifade edici dil gelişimini geciktirdiği kanıtlanmıştır.
Dil ve konuşma gelişiminin en yoğun yaşandığı dönem ilk 3 yıldır. Kabaca ilk 3 ayda sesler, 3-9.aylarda sesleri birleştirme ve kelime oluşturma ve 9-18.aylarda cümle oluşturma ve 36.aya dek kelimeler ve cümlelerin anlamını kavrama gelişmektedir.
Yenidoğan döneminde çevrelerindeki kişilerin yüzüne bakmayı tercih ederler. Göz teması kurmak ve farklı sesler çıkartmak sözsüz iletişimin ilk halidir. İki-3 aylıkken sese sesle yanıt vermek ve karşılıklı gülümsemek gelişir. Bebekler ilgilerini göstermek için bakarlar, yorulduklarında başlarını çevirirler. İşaret edilen yeri anlamak için anne ve babasının bakışını izlerler.
İki ay ile dört ay arasında kuş sesleri gibi sesler çıkarabilirler. 4 ve 6 ay arasında da “Pah”, “Bah”, “Pıh” gibi sesleri çıkarırlar. Altıncı aylarda dinledikleri, duydukları seslere tepki verebilirler. Sesler ile birlikte gülebilirler, irkilebilirler. En erken 6.ayda, ancak tipik olarak 8-10.aylarda çocuklar kendi isimlerini anlayabilirler. Genellikle 6-9.aylarda babalarda ve dedelerde büyük kıvanç uyandıran ‘’ba ba, de de’’ hecelemelerini anlamsız olarak kullanmaktadırlar.
Dokuz aylık bir bebek duyduğu sözcüklere yanıt vermeye başlar. ‘Bana ver’ gibi basit isteklere yanıt verir. İsmi söylendiğinde bakar. Bir yaşa doğru alıcı sözcük haznesi 70’e ulaşır. Anlamlı 1-2 sözcük kullanmaya başlar (anne, baba gibi). Su istediklerinde suyu gösterip isteme gibi işaret parmağı ile istediği nesneleri gösterebilir. Kucağa alınmak için elleri ile uzanma gibi beden dilini kullanabilir ve sözcükleri taklit etmeye başlar.
Bebeklerin vücut kısımlarını işaret ile göstermesi ve gerçek anlamda 3-6 sözcük kullanması 15 ay civarında beklenir. ‘’Ben, sen’’ gibi basit zamirleri kullanmaya, nesnelerin isimlerini tanıma ve işaret etme 18.aya doğru gelişir. 18 ile 24 ay arasında bağlaç ya da ek olmadan anlamlı iki kelimeli cümle kurabilirler. Yirmi dördüncü kelime haznesi 200’e ulaşır. Konuşmalarının yaklaşık yarısı anlaşılabilir. ’İçeriye git ve ayakkabını getir’ gibi iki adımlık komutları algılayıp yerine getirebilirler.
İki yaştan itibaren ‘ben, sen, biz, benim, senin’ gibi tüm zamirleri anlayabilirler. Renkleri tanımaya, resimlerde istenilen şeyleri göstermeye başlarlar. Üç yaşta 3-5 kelimeli cümle kurabilirler. Şarkılar söyleyebilir, basit öyküler anlatabilir. Dil bilgisi kurallarını uygulamaya başlayabilirler.
Dört yaşında bir çocukla sohbet edilebilir. Cümlelerinin tamamı anlaşılabilir. Tüm zamirleri, edatları, çoğul ve geçmiş zaman fiillerini anlar ve kullanırlar. Beş yaşında gelecek zaman fiillerini kullanabilir, bazı harfleri, rakamları, şekillerin isimlerini, tam isimleri ve adresleri bilirler.
Çocuğun konuşma gelişimini hızlandırmak için yapılması gerekenler nelerdir? Çocukta konuşmanın gelişim evreleri içinde ne yapılmalıdır?
Çocuklarda dil gelişim aşamaları için şunlar yapılabilir: 0 ile 3 ay sırasında temel ihtiyaçları hakkında onunla konuşulabilir. “Çiş mi yaptın? Temizleyelim”, “Acıktın, süt içelim” gibi cümleler kurulabilir. 3 ile 6 ay arasında “Ce e” oyunu oynanabilir, ona ismiyle seslenilebilir, gülmesine gülerek cevap verilebilir. 6 ile 12 ay arasında çocuk sesler duyunca bu sesleri tanıtmak gerekir. Kapı çalınca, “Zil çaldı” denilebilir. Ayrıca bu dönemde çocuk kitapları birlikte incelenip okunabilir. 12 ile 18 ay yarasında ona basit ve kısa cümleler kurulabilir, doğal biçimde yavaş ve açık konuşmak gerekir. Bebek konuşması taklidi yapılmaması, düzgün bir Türkçe kullanılması uygun olur. Ancak farklı mimikler ve sesler ile oyunsu bir etkileşim oluşturmak çocukların konuşmaya olan merak ve ilgisini artıracaktır. 18 ile 24 ay arasında onunla oyun kartları oynanabilir. Ona bebekken neler yaptığı basit ve eğlenceli şekilde anlatılabilir. Her gün açık havaya çıkartmak, parka götürmek, örneğin alışverişte meyve ve sebzelerin isimlerini tekrar tekrar anlatmak faydalıdır. 24-36 ay arasında eline kağıt, boya kalemleri verilebilir, diğer çocuklarla oynaması sağlanabilir, kitap okunup o kitaplarla ilgili sorular sorulabilir. 3 ve 4 yaş arasında otur-kalk oyunları oynanabilir, zaman belirten cümleler kurulabilir, bol bol sohbet edilebilir. 4- 6 yaş arasında tekerlemeler öğretilebilir. Bebeğin yaşa göre dil gelişim evreleri her bebeğe göre değişebilir. Kısacası çocuklarla oyun oynamak ciddi bir iştir. Onlara hayatı öğretir ve dil gelişimi dahil olmak üzere tüm gelişim basamaklarını destekler.
Çocuğun konuşmasını geliştirmek için yapılmalıdır?
Onunla bol bol sohbet edilmeli, ona şarkılar söylenmeli, birlikte kitap okunmalı, oyun oynanmalı, yaşıtlarıyla sosyalleşmesi sağlanmalıdır. Bebeklerde konuşma gelişimi ve çocuklarda ifade edici dil becerileri gelişimi için onlara telefon, tablet ve televizyon izletilmemelidir. Örneğin yemek yemesi için televizyon ya da tablet açılmamalıdır.
Bebeklerde agulama dönemi ne zamandır?
2 ile 6 ay arasında bebekler bol bol agu seslerini çıkarıp mırıldanır. Buna agulama dönemi de denilebilir. Onunla bol bol iletişim kurulması gereken bir dönemdir. Bebeklerde konuşma gelişimi için ebeveynlerin bu anlamda bilinçli olması önem taşır.
Bebeklerde babıldama dönemi nedir, ne zamandır?
Genellikle 6 ile 10 aylıkken bu dönem başlar. Bebekler “Bamama”, “Gogofdaa” gibi sesler çıkarabilirler. Net olarak konuşmaya başlamadan önce konuşulan şeyler babıldama olarak adlandırılır. Bebeklerin konuşması için anne ve babaların onlarla yakın iletişimde olması gerekir. Bebeklerin konuşma evreleri birbirinden farklı olabilir.
Erkek bebeklerde dil gelişimi farklı mıdır? Erkek bebekler geç mi konuşur?
Erkek bebeklerin daha geç konuştuğu söylense de kızlarla aralarında büyük bir fark olmaz. Konuşma sorununu cinsiyetle bağdaştırmak doğru bir davranış olmaz. Şüphe varsa mutlaka doktora başvurmak gerekir.
Bebeklerin erken konuşması için yapılması gerekenler nelerdir?
Bebeklerle sık konuşulmalı, onun çıkardığı seslere tepki verilmeli, çıkardığı seslere, “Acıktın mı?” “Süt içelim”, “Oyun oynayalım” gibi cümleler kurulmalı, ona ismiyle seslenilmeli, onu ekran maruziyetine bırakmamalı, onlarla oyun oynanmalı, çeşitli kelimeler ona tekrarlanmalıdır. Onunla bol bol iletişim ve göz kontağı kurulmalıdır. Yaşıtlarıyla da zaman geçirilmesi sağlanmalıdır.
