Yaşamımız boyunca birçok farklı rol ediniriz. Genellikle birden fazla rolü aynı anda yürütürüz. İş yerinde işveren rolündeyken evde eş, anne veya baba rolümüzü devam ettiririz. Her rol kendine ait sorumlulukları beraberinde getirir.
Çalışan anne olanın belki de en zor kısmı birden çok rolü (eş, anne, çalışan birey) eş zamanlı ve mümkün olduğunca birbirini engellemeden yürütmeye çalışmaktır.
Çalışan bir birey olarak işinizin gerektirdiği sorun ve sorumlulukları profesyonellikle çözümlerken çocuğunuzun ihtiyaçlarını ve evinizin yönetimini aksatmadan sürdürmeniz gerekir.
Çalışan bir anne olmak uzun, yorucu bir maraton koşmak gibidir. Size destek olup sizi çok zor koşulları hazırlamaya çalışan koçlarınız(eşiniz, aileniz, dostlarınız) olsa bile maratonu yalnız koşarsınız.
Çalışan anneyi bekleyen zorluklar
Çalışan anne için en büyük sıkıntı kaynağı o işteyken çocuğuyla kimin ilgileneceğidir. Özellikle ilk 3 yıl çocuk gelişiminde anne-benek ilişkisinin en önemli olduğu dönemdir. Bu yıllarda anne-çocuk arasındaki paylaşımlar ileriki yıllardaki bilişsel, sosyal ve duygusal gelişim sürecini etkiler. Anne-çocuk arasında temel güven ilişkisinin sağlıklı bir şekilde kurulması çocuğun kendine ve dış dünyaya olan güveninin oluşmasında önemlidir. Annenin çalışma düzeninin bebeğin doğumunda sonra mümkün olduğunca anne-bebek arasındaki paylaşımı etkilemeyecek şekilde ayarlanabilmesi çocuğun gelişimi açısından önem taşır.
Annenin işte olduğu saatlerde çocuklarla ilgilenecek kişimin seçim de anneleri zorlayan bir diğer konudur. Yabancı birine güvenmek, çocuğunu emanet etmek kolay alınabilecek bir karar değildir. Genellikle bu durumda anneanne ve babaannelerin desteğine ihtiyaç duyulur. Bu da çocuğun aslında farklı disiplin yöntemleri il yetiştirilmesi anlamına gelir. Çocuğa bakan kişi ya da kişiler ile annenin tutumları arasındaki farklılıklar çocuğun davranış gelişimini etkileyecek bir etken olabilir.
İyi bir bakıcı bulunduktan sonra da sorunlar bitmez aslında. Bu kez işten dönüş saatinde annesini özlemiş, ondan gelecek her türlü ilgiye ihtiyaç duyan (ve almak için de her türlü yolu denemeye hazır olan) biri evde beklemektedir. Bunun yanı sıra ev ile ilgili yapılması gereken birçok sorumluluk da sıraya girmiştir. Bu talep kar düzen çalışan anne için yorucu olabilir. Özellikle eğer çalışan anne tek başına her şeye ve herkese yetişmeye çalışıyorsa o zaman hayat daha da zorlaşır.
Ev ile ilgili sorumlulukların yanı sıra iş yeri sorumlulukları ile annelik rolü zaman zaman çakışabilir. Örneğin çocuğunuzla ilgili acil durumlar (hastalık vb.), iş ile ilgili planların aksamasına neden olabilir. Günlük hayatta bu tip sorunlarla karşılaşma olasılığın ne kadar yüksek olduğu düşünülürse mümkün olduğunca
sürprizlere hazırlıklı olmak, yaşantınıza esneklik kazandırmaya çalışmak (iş saatlerini ayarlayabilmek ya da zor anlarda arayabileceğiniz kişiler listesi yapmak gibi) gerekli olabilir.
Çalışan annelerin birçoğu büyürken çocuklarının yanında yeterince olamadıkları düşüncesinin neden olduğu suçluluk duygusu yaşar.
Bazen çevreden gelen yorumlar (canım ne var çalışacak, sen çocuğunu büyüt vb.) bu duyguyu daha da pekiştirebilir. Ayrıca iş hayatının stres ve koşuşturmasından kaynaklanan yorgunluk annenin eşiyle, çocuğuyla ve kendisiyle istediği şekilde ilgilenmesini zorlaştırabilir. Bu durumda eşi ya da çocuğu tarafından ifade edilen kızgınlık, memnuniyetsizlik duygularıyla baş etmek zorunda kalabilir. Annenin gergin ve yorgun olarak eve döndüğünde evdeki diğer bireylerinde benzer duygular yaşamasına ve ilişkilerin bozulmasına neden olabilir. Bu tip durumlarda belki evdeki diğer yetişkinlerin (eş, büyükanne) tolerans göstermesi çatışmaların büyümesine engel olabilir.
Çalışma hayatının neden olduğu zorluk ve sıkıntıların yanı sıra çalışıyor olmak aslında annenin kendine olan öz saygısını olumlu etkileyen bir faktördür. Eğitimi aldığı mesleği yapmak, ailesinin geçimine katkıda bulunmak kişinin kendi gelişimini ve benlik algısını olumlu olarak etkileyecektir. Bu nedenle çocuklarına bakmak için kendini evde oturmak zorunda hisseden bir anne belki çocuklarını kendi hayatını yaşamasına bir engel olarak değerlendirebilir. Böyle bir durumda annenin hem çocuklarıyla olan ilişkisi hem de dış dünya ile olan ilişkisi olumsuz bir hale gelme olasılığı yükselecektir.
Çalışan anne olmanın zorlukları olsa da çalışmak istediği halde çalışamayan bir anne olmanın neden olacağı sorunlar çocuğun gelişimini ve anne-babanın ilişkisini daha çok zorlayacaktır.
Çocuklar ne ister?
Annenin iş hayatına dönmesi bazen doğumdan kısa bir süre bazen de yıllar sonra olabilir. Tabi ki tercih edilen anne ile bebeğin mümkün olduğunca uzun bir süre birlikte kalmalarıdır. Özellikle ilk 1 yaş ve 3 yaşına kadar olan dönemde çocuğa anne tarafından bakılıyor olmasının önemi büyüktür.
Bu yıllar çocuğun tam olarak anneye bağımlı olduğu yıllardır. Yemek, uyku, temizlik, güven, sevgi ihtiyaçları karşılıksız ve eksiksiz olarak karşılanmalıdır. Temel olan bu ihtiyaçları tamamen karşılayacak kişinin ideal olarak anne olması gerekir. Ancak eğer bu kişi anne olamayacaksa o zaman bu ihtiyaçları karşılayacağından emin olunan bir bakıcı (profesyonel ya da aileden biri) bulunmalıdır. Önemli olan tek bir kişinin çocuğun bakımında sorumlu olması özellikle ilk 1 yılda ve tercihen 3 yaşa kadar çok fazla bakıcı değiştirilmemelidir.
Bu yıllarda sağlanacak olan güven, tutarlı ortam çocuğun kişilik gelişiminde temel taşları oluşturacaktır. Uygulanan disiplin yöntemleri çocukla kurulan iletişim tarzı, tutarlı olmalıdır. Ayrıca çocuğun bilişsel, sosyal, dil ve duygusal gelişimini destekleyecek bir bakım sağlanmalıdır.
3 yaştan sonra işler biraz daha kolaylaşacaktır. Çünkü bu yaşta yuvaya gitmeye başlayacaktır. Artık yemeğini kendi yiyebilen, tuvalet alışkanlığını kazanmış diğer insanlarla karşılıklı iletişim kurabilen bir birey haline gelmişse yuvaya başlamak onun yeni oluşan bu becerilenini daha da geliştirebileceği bir ortam olacaktır.
Bu yıllardan itibaren günlük düzenlerlerin iyi yapılması halinde (çocuğu yuvadan, okuldan sonra karşılanması gibi) annenin çalışıyor olması daha az zorlayıcı olacaktır. İdeal olan bebeklikten itibaren çocuğun kendi evinde bakılması ve okul döneminde de okuldan eve gelebilmesidir. Çünkü bu şekilde çocuğun günlük hayat düzeni en iyi şekilde sağlanmış olacaktır.
Çocuklar tabi ki istedikleri her an anne ve babalarını yanlarında görmek, okuldan geldiklerinde anneleri tarafından karşılanmak, her ihtiyaç duyduklarında ilgi alabilmek isteyeceklerdir. Bunlar olmadığında anne-babaya karşı kızgınlık duymak, yeterince sevilmediklerini düşünmek zaman zaman hissedecekleri duygular olabilir. Ama herkes için uygun olabilecek düzenlemeler ile bu sıkıntıları en aza indirmek mümkün olabilir.
Babanın desteği
Günlük hayatta karşılaşılan her sorun eğer bize destek olacak birileri varsa daha kolay çözülür. Hayat müşterektir sözü annelerin iş hayatına atılmasıyla daha gerçekçi bir anlam almaya başladı.
Bebeğin bakımı, ev ile ilgili sorumluluklar artık sadece anne tarafından karşılanması gereken sorumluluklar olmaktan çıkıp anne-babanın ortaklaşa rol aldıkları alanlar haline geldiler. Tabi bu değişim her zaman istenildiği ve beklenildiği kadar kolay gerçekleşmeyebilir. Annenin iş hayatında aktif rol alması çocuk kadar aslında babayı da etkileyen bir durumdur. Çünkü baba içinde alıştığı düzenin değişmesi uyum sağlanmasını gerektirir. Yemekleri kim, ne zaman hazırlayacak, çocuğun ödevleri ile kim ilgilenecek, gidilmesi gereken yerler (doktor, doğum günleri vb) olduğunda kim götürecek, ev işleri eskiden olduğu gibi düzenli olarak yapılacak mı? Baba yorgun, mutsuz, kızgın eve geldiğinde onu dinlemeye ve onunla ilgilenmek için eşi orada olacak mı? Gibi birçok durum ve sorun akla gelebilir.
Tüm bu koşullara uyum sağlamak zaman ve enerji alacaktır. Ama birbirine destek olmayı başarabilen çiftler için bu konuların hepsi bir süre sonra düzene gerecektir. Karşılıkla iyi niyet ile asgari müşterekte buluşmaya çalışmak, sorumlulukları paylaşmak çatışma ve gerginlikleri azaltacaktır.
Çalışan anneler için öneriler
- Çalışan olmanın verdiği suçluluk duygusuyla çocuğunuzu yetiştirirken onun kişilik gelişimini olumsuz etkileyecek yaklaşımlarda bulunmayın. Örneğin her istediğini almak, ya da yapmak sadece çocuğunuzun ileriki yıllarda dış dünya ile ilişki kurmasını zorlaştıracaktır.
- Çok fazla değil kaliteli zaman geçirmek çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılamanızı sağlayacaktır. Boş vakitlerinizi önceden programlayın, her akşam eve döndüğünüzde mutlaka çocuğunuzla baş başa zaman geçirmek için fırsat yaratın (ödev yapmak ve TV. İzlemek dışında)
- Bebeğinizi bırakıp çalışmak zorunda olduğunuzda mutlaka güvendiğiniz uzun süreli bakım sağlayabilecek, bir bakıcı bulun.
- Çocuğunuz istediği her an size ulaşabileceğini bilmesini sağlayın. Yanında olamasanız da sizi istediği zaman sizi arayabilir.
- Çocuğunuz için önemli olan zamanlarda (doğum günleri, okul maçları, gösteriler) yanında olmaya çalışın.
- Yorgun, stresli bir iş günü ardından eve geldiğinizde sizi özlemiş olan enerjisi hiç tükenmek bilmeyen, talep kar çocuğunuzla karşılaşacaksınız. Bu durumlarda olumsuz bir olay yaşamadan önce çocuğunuza o gün yorgun olduğunuzu ya da iş yerindeki bir olay nedeniyle kızgın olduğunuzu anlatıp çocuğunuzdan beklediğiniz davranışı söyleyin (Bu gün çok yorucu bir gün geçirdim, biraz dinlemeye ihtiyacım var o yüzden akşam yemeğini hazırlarken senin odanda oynamanı istiyorum sonra seninle biraz kitap okuruz gibi).
- Kendinize zaman ayırın siz ne kadar huzurlu ve rahat olursanız ailenizde bunu hissedecektir. Her soruna tek başına çözüm bulmaya ve her alana yetişmeye çalışmak hayatınızı olduğundan daha da zor hale getirecektir. Mutluluklar kadar sorumluluk ve sıkıntıları paylaşın.
Ece Akın Bakanay
Uzman Psikolojik Danışman
