Çocukla kurulan sağlıklı bir ilişki, olumsuz davranışlarını düzeltmeye gerek kalmadan ortadan kalkmasını sağlayabilecek güçtedir. Bunun sebebi çocuğun bu ilişkide kendisini ait, önemli ve güvende hissetmesinden kaynaklanır.
Pozitif Disiplin Nedir?
- Pozitif disiplin, çocuğu disipline etmede en işlevsel yöntemdir.
- Kısa vadede anlık çözüm olarak işe yaradığı düşünülen küsme, ses yükseltme, ceza verme gibi davranışlar uzun vadede çocukta etkisini kaybeder ve aynı zamanda ebeveyn-çocuk ilişkisini olumsuz etkiler.
- Pozitif disiplin, yanlış davranışı doğruyu öğretmek için bir fırsat olarak görüp, çocuğun çözüm üretmesine yardımcı olma üzerine kuruludur. Çocuğa bir yandan sınır koyarken bir yandan da özgürlük alanı açar.
Pozitif Disiplin Ne Değildir?
- Aşırı hoşgörü: Bazen yetişkinler katı ve cezalandırıcı olmamak için fazla müsamaha gösterebilirler. Ancak bu durum çocuğa sınırları istedikleri şekilde esnetebilecekleri mesajını verir.
- Kurtarıcı rol: Bazen yetişkinler nazik olmak için çocukların tüm hayal kırıklıklarını önleme görevi üstlenebilirler. Ancak hayal kırıklığı yaşamamak çocuğun bu duyguya karşı dayanıklılık geliştirmesini engeller.
- Bir dediğini iki etmemek: Bazen yetişkinler kendilerinden ödün vererek çocuğun isteklerini yerine getirmeye adayabilirler. Böylelikle çocuk hayatta sınır ve kısıtlılıkla karşılaştığında bununla baş edemez.
Uygulayabileceğiniz Pozitif Disiplin Yöntemleri
Çocuklar yaşadıkları zor duygularını en rahatsız edici biçimde gösterirler.
- Kurallar ve sınırlar çocuklar için güvenli ve gereklidir. Çocuğunuzun yaşına uygun, net kurallar koyduğunuzdan ve bu kuralları tutarlı bir şekilde uyguladığınızdan emin olun.
- Sınır koymanız gerektiğinde çocuğunuz direniyorsa, onu anladığınızı gösterin. Örneğin “Oyuncaklarınla daha fazla oynamak istediğini biliyorum ama artık uyuman gerekiyor” diyebilirsiniz.
- Çocuğunuzu problemlerini kendi başına çözebilmesi için teşvik edin. “Arkadaşınla yaşadığın problemi çözmek için neler yapabilirsin?” şeklinde sorular ile çocuğunuzun problem çözme becerileri kazanmasına destek olabilirsiniz.
- Çocuğunuza seçenekler sunun. “Süt mü içmek istersin, meyve suyu mu? gibi basit seçenekler sunarak çocuğu iş birliğine davet edebilirsiniz.
- İstemeden katı ve sert bir tutum sergilediyseniz çocuğunuzdan özür dileyin.
- Çocuğunuzu eleştirmekten kaçının. Bunun yerine “Böyle bir durumda başka nasıl davranabilirdin?” sorusunu sorun.
- İyi niyet veya kıyamamak adı altında hiç kural koymamak çocuğa iyilik yapmak değildir. Bu sebeple, kriz anlarında kendinizi kötü hissetmeyin.
- Çocuğunuzu uyutmadan önce mutlaka o gün üzerine konuşun. “Dersler nasıldı?” demek yerine “Günün nasıl geçti?” gibi açık uçlu sorular sorun ve siz de gününüzü anlatın.
- “Gürültü yapma”, “Koşma” “Çabuk banyo yap” demek yerine “Biraz daha sessiz olabilir misin?” “Daha yavaş yürüyelim mi?”, “Sence neden banyo yapmamız gerekiyor?” gibi sorularla problemden ziyade çözüme odaklanmak her zaman daha etkili bir yöntemdir.
- Doğru bir şey yaptığı zaman “Çok zekisin” , “Çok güzel olmuş” ifadeleri yerine “Gerçekten çok çabaladın”, “Bunu nasıl yaptığını da bana gösterebilir misin?” ifadelerini kullanın. Sonucu değil, çabayı övün.
- Çocuğunuzun öfke nöbetlerini kişiselleştirmeyin. Çocuğunuz için “inatçı”, “yaramaz” gibi sıfatlar kullanmayın.
Pozitif Disiplin Uygulamalarında Kullanılabilecek Teknikler:
- Aynalama: Bir yetişkinin, çocuğun davranış veya sözle ifade etmeye çalıştıklarını çocuğun anlayacağı şekilde kendi kelimeleriyle tekrar söze dökmesidir. Bu teknik çocuğun duygularını tanımasını ve anlaşılmış hissetmesini sağlar.
Örneğin: çocuğunuz çizgi film izliyor ve o esnada yemek yemeniz gerekiyor. Çizgi filmin başında kalkıp zorla masaya oturduğu için yüzü asık. Çocuğunuza “çizgi film zamanı bitti, şimdi yemek.” gibi bir cümle kurmak yerine, “çizgi filmini seyretmek istiyorsun, bu yüzden üzgünsün. Ama yemek yedikten sonra izlemeye devam edebilirsin.” dediğinizde tepkisi çok daha hafif olacaktır.
“Ve”nin kullanımının önemi: Olumsuzluk içeren “ama” kelimesi yerine eşlik içeren “ve” kelimesini kullanmak, çocuğa duyulduğu ve anlaşıldığı mesajını verir. Çocuğun gerçekleşmeyecek bir talebi olduğunda, aynalamanın ardından durumu göstermek için kullanılır.
Örneğin: “Biliyorum arkadaşlarınla daha fazla oynamak istiyorsun ve eve gitme vakti geldi.”
Bazı durumlarda olumsuz yanıtın çocuğa dair değil, duruma dair olduğunu göstermek için de olumlu bir cümlenin ardından kullanılabilir.
Örneğin: ‘‘Seni seviyorum ve cevabım hayır”.
- Kısıtlandırılmış seçenekler: Gündelik yaşamda çocuğu ilgilendiren basit konularda çocuğun söz hakkının olması ona bağımsızlık, sorumluluk ve bireysellik hissi kazandırır. Çok seçenek ile karşılaşan çocuk için karar vermek zor olabilir. Seçeneklerin azaltılması, sınırların belirlemenin yanı sıra çocuğa hayatına dair söz hakkı da tanımış olur.
Örneğin: ev ödevini yapmamak çocuk için bir seçenek değildir fakat çocuk ödevini okuldan sonra hangi zaman aralığında yapacağına kendisi karar verebilir. Yani çocuğa “ödevini yemekten sonra mı yoksa yemekten önce mi yapmak istersin?” seçeneği sunulabilir.
Çocuğunuzu Sakinleştirebilmek İçin Neler Yapabilirsiniz?
- Çocuğunuzla yumuşak ve nazik bir ses tonuyla konuşun.
- Sakin bir şekilde nefes alıp vermesini ve nefesine odaklanmasını söyleyin.
- Çocuğunuza sakinleşme tekniğini öğretin. Çocuğunuz öfkelenince şunları söyleyebilirsiniz: “1-2 saniye dur, sevdiğin şeyleri düşün ve 3’e kadar say. Sakinleşip soruna çözüm bulmak için konuşmak istediğinde tekrar iletişime geçelim, seni bekliyor olacağım.”Çocuğun gerilimini azaltmak için kullanılabilecek farklı yöntemler:
- Hareket etmek: Zıplamak/ ip atlamak, koşmak, yürümek, dans etmek, şarkı söylemek, sallanan sandalyede sallanmak, bisiklete binmek, sakinleşme alanına gitmek, müzik dinlemek, ortamı değiştirmek, duvarı itmek, sarılmak,
- Üflemek: Baloncuk yapmak, mum üflemek, rüzgâr gülü üflemek,
- Suya girmek: Sıcak bir banyo yapmak, ılık bir duş almak
- Bir şeyler içmek: Ilık/soğuk içecek içmek,
- İzlemek/Hayal etmek: Akvaryum izlemek, hayal etmek,
- Nefes egzersizleri: Nefesi kontrol etmek, kendini telkin etmek, bağırmak,
- Dokunmak: Oyun hamuru ile oynamak, boyama yapmak, çamurla oynamak,
- Masaj yapmak: Masaj yapmak, ayak masajı yapmak,
- Duyguları açığa çıkarmak: Konuşmak, duygularına isim vermek, yazmak.
Kendinizi Sakinleştirmek İçin Neler Yapabilirsiniz?
- Bir bardak su için. Beyindeki kortizol (stres hormonu) seviyelerini düşürmesine yardımcı olur. Bu sakinlemenizin en etkili yollarından biridir.
- 10’a kadar sayın ya da en sevdiğiniz yemekleri düşünün.
- Kuzenlerinizin isimlerini ya da gitmek istediğiniz yerleri sayın.
- O anda sizi ne rahatsız ediyorsa, ona odaklanmamak için zihninizi farklı bir amaçla çalıştıracak bir şeyler düşünün.
- Sessiz bir odaya gidin, biraz sakinleşmek için orada kalın.
- Çocuğunuz küçük ise ilk önce emniyetli bir yere yerleştirin.
- Daha büyük çocuğunuz ya da bir başkası yanınıza gelmek istiyorsa biraz sakinleşmek için zamana ihtiyacınız olduğunu söyleyin.
- En sevdiğiniz yeri hayal edin.
- Çocuğunuz ile geçirdiğiniz iyi vakitleri hatırlayın.
- Dışarı çıkıp biraz hava alın.
- Bağırmak istiyorsanız başka bir odaya gidip bağırın. Duvarlara bağırmak çocuklarınıza bağırmaktan iyidir. Ayrıca düşünün, sizi bu kadar sinirlendiren gerçekten çocuğunuz mu yoksa başka bir şey mi?
Aktivite Önerisi:
Sakin Kavanoz
- Malzemeler: Renkli kâğıt, kalem, saydam kavanoz
- Renkli kâğıtlara çocuğunuza iyi geleceğini düşündüğünüz rahatlama tekniklerini / yöntemlerini yazın. Yazdığınız kâğıtları katlayarak saydam kavanozunuzun içine koyun. Çocuğunuz öfkesini kontrol edemediği durumlarda kavanozun içindeki kâğıtlardan bir tane seçmesini isteyin ve çıkan yöntemi uygulamasını isteyin. Hatta çocuğunuza model olabilmek için siz de bir kâğıt seçin ve beraber uygulayın.
