4857 sayılı İş Kanununa, geçtiğimiz yıllarda yeni doğum izinlerinin eklenmesi ile çalışırken çocuk sahibi olan ebeveynler çocuklarının bakımı ve yetiştirilmesine daha fazla zaman ayırabilmek için bu izinleri uzun zamandır kullanıyorlar.
İzin seçeneklerinin fazla olmasının bir sonucu olarak doğum izinleri hangi sıra ile kullanılmalı sorusunun mevzuatta net bir cevabı olmadığından bu konu uygulamalarla netlik kazanmış oldu.
Bu izinleri şu şekilde özetleyebiliriz:
Doktor Kontrolleri:Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik doktor kontrolleri için izin verilir, bu izinler ücretinden kesilmez.
Çalışma Süresi:Gebe veya emziren çalışanlar günde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz, gebelik durumundan itibaren doğumdan 1 yıl sonrasına kadar gece çalışmaya zorlanamazlar. Bu süre iş yeri hekiminden alınan rapor ile 6 ay daha uzatılabilir.
İşin Niteliği:Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde ücretinde hiçbir azalma ve kesinti yapılmadan daha hafif işlerde çalıştırılır. İş yerinde uygun hafif işlerin olmaması durumunda, çalışanın talebi ile ücretsiz izinli sayılması sağlanır.
Doğum Raporu:Gebe çalışanlar, doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta analık nedeniyle istirahatli sayılırlar. Bu sürelerin ücreti “analık iş göremezlik ödeneği” olarak SGK tarafından ödenir. Doktor raporu ile doğumdan önceki 3. haftaya kadar (37.hafta) çalışma sürdürülebilir. Bu durumda doğum öncesinden kalan süreler doğum sonrasına eklenir. Gebelik çoğulsa, istirahat süresi 2 hafta daha uzar.
Ücretsiz İzin:Doğumdan sonra istirahat süresinin bitiminden itibaren 6 ay içinde çalışanın ücretsiz izin hakkı vardır. Bu izni kullanmadan en az 1 ay önce işverene yazılı bildirimde bulunmak gerekir. Çalışan doğum raporu bitiminden sonra tekrar çalışmaya başlayıp, henüz 6 ay geçmemişse ücretsiz iznini talep edebilir. Örneğin doğum raporundan sonra 4 ay çalışmış bir kişi, isterse sonraki 2 ay ücretsiz doğum iznini kullanabilir. Ücretsiz doğum izninin, analık istirahat raporu bitiminden itibaren 6 aya kadar, yani 6 ay içinde kullanılması gerekmektedir. Bu süre sonunda izin hakkı ortadan kalkar.
Yarım/Yarı Zamanlı Çalışma:Yeni gelen izinlerden biri olan yarım çalışma, kadın işçinin doğum raporundan sonra çocuk sayısına göre 60/120/180 gün boyunca yarı zamanlı çalışmasına olanak sağlayan, işverenden yarım ücret alıp ücretin kalanının asgari ücret üzerinden İŞ-KUR tarafından “yarım çalışma ödeneği” olarak karşılandığı bir izindir. Çalışan haftanın yarısı çalışır kalan yarısı ücretsiz izinli sayılır. Bu izni ödenek alarak kullanabilmek için doğum raporu bitimi itibariyle 1 ay içinde İŞ-KUR’a müracaat edilmesi gerekir. Yarım çalışma ile ilgili detaylı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Analık Sonrası Kısmi Çalışma:Kısmi çalışma, ebeveynlerin ikisinin de çalışıyor olması şartıyla birinin çocuk ilkokul çağına geldiği ayın sonuna kadar part-time çalışma hakkıdır. İşçi doğum izinlerinin bitiminden sonra dilediği zamanda kısmi çalışmaya geçebilir. Dilediği zaman da tam zamanlı çalışmaya dönebilir. İşçinin kısmi çalışma talebi nedeniyle iş akdinin feshedilmesi mümkün değildir. Her çocuk için bir kez bu haktan yararlanılabilir. Kısmi çalışma ile ilgili detaylı yazımızı incelebilirsiniz.
Emzirme/Süt İzni:Doğum izinlerinin ardından çalışmaya başlayan kadın işçi, çocuğu 1 yaşına gelene kadar fiilen çalıştığı her gün için günde en az 1,5 saat süt izni kullanır. Bu süreleri işveren önceden bildirmek kaydıyla gün içinde istediği saatlerde kullanabilir, istediği şekilde bölebilir. Fakat işverenler tarafından izin verilse bile süt izinlerinin toplu kullanımı iznin verilme sebebine aykırılığı nedeniyle yasal kabul edilmiyor.
Babalık İzni:Çocuğu olan işçiye 5 gün izin verilir.
Ebeveyn İzni:Çocuğunun en az %70 engelli ya da süreğen hastalığı olması durumunda, çocuğun tedavisi için ebeveynden sadece birinin kullanması şartıyla, ,işçiye 1 yıl içinde 10 güne kadar ücretli izin verilir. Bu izin ister 10 gün olarak toplu şekilde, istenirse yıl içinde bölümler halinde kullanılabilir.
Doğum İzinlerinin Sırası Nasıl Olmalı?
Doğum izinlerinde ilk kullanılan doğum öncesi ve sonrasını kapsayan toplam 16 haftalık doğum raporudur. Sonrasında çalışanın tercihine göre ücretsiz izin, yarım çalışma, kısmi çalışma gibi izinler kullanılabilir. Bu izinlerin sırası ise pratik uygulamalarla kesinlik kazanmıştır.
Doğum Raporu:16 hafta (çoğul gebelikte 18 hafta)
Ücretsiz İzin: Doğum sonrası 6 aylık süre içinde, 6 ay bitene kadar maksimum 6 ay olarak kullanılır. Doğum raporu bitiminde hemen de başlanabilir, dilerse çalışmaya başladıktan sonra da bu izin kullanılabilir. Yarım çalışma yapıp ardından ücretsiz izin de kullanılabilir.
Yarım Çalışma: 1. çocukta 60 gün, 2. çocukta 120 gün, 3. çocukta 180 gün, çoğul gebeliklerde bu sürelere 30 gün eklenerek, engelli çocukta ise 360 gün süreli yarım çalışma yapılabilir. Yarım çalışmaya doğum raporu bitiminden sonra başlanabilir. Ücretsiz iznini kullanan bir işçi de doğum sonrası 60/120/180/+30/360 günlük süreleri geçirmediyse, ücretsiz iznin bitiminden itibaren kalan süre kadar yarım çalışma yapabilir. Örneğin, 2. çocuğu için 2 ay ücretsiz izin ardından yarım çalışma yapmak isteyen bir işçi düşünelim. Yarım çalışma için normalde 180 gün yarım çalışma süresi uygulanabilir. Fakat bu işçi 2 ay (120 gün) ücretsiz izin kullanımını sonrasında, kalan 1 ay/60 günlük süre için yarım çalışma yapabilir. Yarım çalışma süresince süt izni hakkı uygulanmayacaktır.
Yıllık İzin: İşçiler, varsa birikmiş yıllık izinleri, doğum izinleri sonrasında bu izinleri de kullanmak isteyebilirler. Yıllık izin tamamen işçinin talebi-işverenin onayı ile gerçekleşen bir izindir. Toplu yıllık izin kullanmak isteyen işçi, bu izni dilerse doğum raporu bitiminde, dilerse yarım çalışma sonrasında, dilerse de ücretsiz izninden sonra talep edebilir.
Kısmi Çalışma:
Ebeveynler kısmi çalışmaya geçiş süresini ve sonrasında tam zamanlı çalışmaya dönüş zamanını kendisi belirler. Bu doğum izinleri kullanıldıktan sonra kullanımı tercih edilen bir izindir.
Toplu Süt İzni:
Kullanımı her ne kadar yasal olmasa da, işverenler ve işçilerin anlaşarak uyguladığı bu iznin kullanımı sadece fiili çalışma süreleri için verilmelidir. Bu nedenle toplu olarak kullanılacaksa, işçinin tüm doğum izinleri bittikten sonra, çalışmaya başlayacağı süreden itibaren çocuğu 1 yaşına gelene kadar olan çalışma günleri üzerinden işçiye verilmelidir. En son kullanılacak izindir. Bu iznin işçiye günlük olarak verilmesi gerektiğini, toplu olarak kullanımının yasal olarak bir geçerliliği olmadığını da tekrar hatırlatmak isteriz.
